कोल्ड प्रेस्ड आणि हॉट प्रेस्ड ऑइलमध्ये काय फरक आहे | Cold Presed And Hot Pressed oil

तेलाचे दोन प्रकार :

तुम्ही स्वयंपाकासाठी ऑलिव्ह ऑइल, सूर्यफूल तेल, नारळ तेल किंवा कोणत्याही प्रकारचे तेल वापरत असलात तरी, ते सर्व दोनपैकी एका पद्धतीने तयार केले जातात. स्वयंपाक करताना किंवा अन्नाची चव चाखताना तुम्हाला फरक कळणार नाही, परंतु उत्पादनाच्या दोन वेगळ्या पद्धती - कोल्ड प्रेस्ड आणि हॉट प्रेस्ड ऑइल शेवटी पूर्णपणे भिन्न तयार उत्पादने बनतात. कोल्ड प्रेस्ड आणि हॉट प्रेस्ड तेलांमधील फरक येथे आहे.तेल निर्मितीच्या पद्धती मुख्यतः दोन प्रकारच्या असतात – कोल्ड प्रेस्ड (Cold Pressed Oil) आणि हॉट प्रेस्ड (Hot Pressed Oil) तेल. या दोन्ही पद्धतींच्या प्रक्रियांमुळे तेलाच्या गुणवत्तेमध्ये आणि आरोग्यावर होणाऱ्या परिणामांमध्ये मोठा फरक पडतो. कोल्ड प्रेस्ड तेल हे पारंपरिक आणि नैसर्गिक पद्धतीने काढलेले तेल असते. या प्रक्रियेमध्ये तेलबिया किंवा सुका मेवा दाबून त्यातील तेल बाहेर काढले जाते. हे संपूर्ण प्रक्रिया कमी तापमानात केली जाते, ज्यामुळे तेलामधील नैसर्गिक पोषकतत्त्वे, अँटीऑक्सिडंट्स आणि जीवनसत्त्वे जतन होतात. त्यामुळे कोल्ड प्रेस्ड तेल आरोग्यासाठी अधिक फायदेशीर मानले जाते. नारळ तेल, ऑलिव्ह ऑइल, तीळ तेल आणि मोहरी तेल यासारखी अनेक तेलं कोल्ड प्रेस्ड पद्धतीने तयार केली जातात आणि ती नैसर्गिक चव, सुगंध आणि पोषकतत्त्वे कायम ठेवतात.  

दुसरीकडे, हॉट प्रेस्ड तेल हे उच्च तापमानावर प्रक्रिया करून काढले जाते. या प्रक्रियेमध्ये तेलबियांचे प्रथम तापमान वाढवले जाते आणि नंतर त्यावर यांत्रिक दाब टाकून तेल काढले जाते. उच्च तापमानामुळे तेलाचा उतारा जास्त प्रमाणात मिळतो, पण यामुळे तेलामधील काही महत्त्वाची पोषकतत्त्वे नष्ट होऊ शकतात. शिवाय, काही वेळा तेलाचा रंग, चव आणि टिकाऊपणा वाढवण्यासाठी रासायनिक प्रक्रिया केली जाते, ज्यामुळे त्यातील नैसर्गिक गुणधर्म कमी होतात. हॉट प्रेस्ड तेल तुलनेने स्वस्त आणि मोठ्या प्रमाणावर उपलब्ध असते, त्यामुळे व्यावसायिक स्तरावर याचा अधिक वापर होतो.  

कोल्ड प्रेस्ड आणि हॉट प्रेस्ड तेलांमधील हा मूलभूत फरक लक्षात घेतल्यास, आरोग्यासाठी कोल्ड प्रेस्ड तेल अधिक चांगले मानले जाते. कारण ते नैसर्गिक स्वरूपात असते आणि त्यातील पोषकतत्त्वे टिकून राहतात. विशेषतः हृदयासंबंधी आरोग्यासाठी, कोलेस्ट्रॉल नियंत्रणासाठी आणि शरीरातील दाहकता कमी करण्यासाठी कोल्ड प्रेस्ड तेल अधिक फायदेशीर ठरते. त्यामुळे आरोग्यसंपन्न जीवनशैलीसाठी आणि चांगल्या पोषणासाठी कोल्ड प्रेस्ड तेलांचा वापर करण्याचा सल्ला दिला जातो.

उत्पादन पद्धत :

कोल्ड प्रेस्ड आणि हॉट प्रेस्ड ऑइलदोन्ही प्रकारच्या तेलांमधील पहिला फरक म्हणजे ते कसे बनवले जातात. कोल्ड प्रेसिंगमध्ये, खोलीच्या तपमानावर, सुमारे २७ अंश सेंटीग्रेडवर तेल काढले जाते आणि आम्ल मूल्य तुलनेने कमी असते, म्हणून तेल उत्पादने वर्षाव आणि गाळल्यानंतर मिळवली जातात. याचा अर्थ असा की कोणत्याही शुद्धीकरणाची आवश्यकता नाही. गरम दाबण्यात उच्च तापमानावर तेल काढले जाते आणि आम्ल मूल्य लक्षणीयरीत्या वाढत असल्याने, ते त्याची बहुतेक नैसर्गिक गुणवत्ता गमावते. म्हणून गरम दाबलेले तेल वापरासाठी योग्य बनवण्यासाठी ते शुद्ध केले जातात.

रचना :

कोल्ड प्रेस्ड आणि हॉट प्रेस्ड ऑइल यामधील सर्वात मोठा फरक त्यांच्या रचनेमध्ये दिसून येतो. कोल्ड प्रेस्ड तेलाच्या निर्मिती प्रक्रियेमध्ये तेलबिया किंवा सुका मेवा कमीत कमी तापमानात दाबून तेल काढले जाते. त्यामुळे हे तेल त्याच्या नैसर्गिक शारीरिक आणि रासायनिक गुणधर्मांना टिकवून ठेवते. या पद्धतीत कोणत्याही प्रकारच्या रासायनिक प्रक्रियेचा किंवा अतिरिक्त उष्णतेचा वापर केला जात नाही. परिणामी, कोल्ड प्रेस्ड तेलामध्ये जीवनसत्त्वे, अँटीऑक्सिडंट्स आणि आवश्यक फॅटी अॅसिड्स भरपूर प्रमाणात टिकून राहतात. विशेषतः व्हिटॅमिन ई, स्टेरॉल आणि कॅरोटीनॉइड्स यांसारखी पोषकतत्त्वे कोल्ड प्रेस्ड तेलामध्ये नैसर्गिक स्वरूपात राहतात, त्यामुळे आरोग्यासाठी हे अधिक फायदेशीर ठरते. तसेच, या तेलाची मूळ चव आणि सुगंध टिकून राहतो, जे अन्नाची गुणवत्ता वाढवण्यासाठी महत्त्वाचे ठरते.
दुसरीकडे, हॉट प्रेस्ड तेलाच्या निर्मिती प्रक्रियेमध्ये तेलबियांचे प्रथम तापमान वाढवले जाते आणि त्यानंतर त्या बिया उच्च दाबाने दाबून त्यामधून तेल काढले जाते. या प्रक्रियेमध्ये तेलाचे तापमान 100°C ते 200°C पर्यंत जाऊ शकते. या उच्च तापमानामुळे तेलातील काही महत्त्वाची जीवनसत्त्वे आणि पोषकतत्त्वे नष्ट होतात किंवा त्यांची रासायनिक रचना बदलते. विशेषतः, हॉट प्रेस्ड तेलामध्ये व्हिटॅमिन ई आणि अँटीऑक्सिडंट्सचे प्रमाण तुलनेने कमी असते, कारण उच्च तापमानामुळे ते सहज नष्ट होतात. शिवाय, या प्रक्रियेमध्ये तेल अधिक काळ टिकवण्यासाठी त्यावर रासायनिक प्रक्रिया केली जाण्याची शक्यता असते, जी त्याच्या नैसर्गिक गुणवत्तेवर परिणाम करू शकते.
तथापि, हॉट प्रेस्ड तेलाचा एक महत्त्वाचा फायदा म्हणजे त्याची चव आणि वास अधिक प्रभावी असतो. काही तेलबियांना गरम केल्यावर त्यांचा सुगंध आणि चव अधिक आकर्षक होते. उदाहरणार्थ, तीळाच्या बियांपासून काढलेल्या हॉट प्रेस्ड तेलाला एक विशिष्ट मोहक सुगंध आणि समृद्ध चव असते, जी अनेक पदार्थांमध्ये स्वाद वाढवते. त्यामुळे काही पारंपरिक स्वयंपाकपद्धतींमध्ये हॉट प्रेस्ड तेलांचा अधिक वापर केला जातो.
शेवटी, कोल्ड प्रेस्ड आणि हॉट प्रेस्ड तेलांमध्ये मूलभूत फरक हा त्यांच्या उत्पादन प्रक्रियेच्या तापमानामुळे होतो. कोल्ड प्रेस्ड तेल नैसर्गिक, आरोग्यदायी आणि पोषणयुक्त असते, तर हॉट प्रेस्ड तेल अधिक सुगंधी आणि चवदार असते, परंतु त्यातील काही पोषकतत्त्वे नष्ट होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे, कोणते तेल वापरायचे हे निवडताना त्याच्या पोषणमूल्यांबरोबरच आपल्या आहाराच्या गरजा आणि आरोग्यदृष्टीकोनाचा विचार करणे गरजेचे आहे.कोल्ड प्रेस्ड आणि हॉट प्रेस्ड ऑइल यात थंड दाबलेले तेल त्याचे बहुतेक नैसर्गिक शारीरिक आणि रासायनिक गुणधर्म आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे त्याची मूळ चव टिकवून ठेवते. थंड दाबलेल्या तेलाच्या विपरीत, गरम दाबलेले तेल त्याच्या नैसर्गिक रचनेचा फारसा भाग टिकवून ठेवत नाही. उच्च तापमानामुळे केवळ तेलाची रासायनिक रचनाच बदलत नाही तर त्या प्रक्रियेत व्हिटॅमिन ई, स्टेरॉल आणि कॅरोटीनॉइड्स सारखे अनेक महत्त्वाचे पदार्थ देखील बदलतात. दुसरीकडे, गरम दाबलेले तेल चांगले वास येते, विशेषतः तीळासारख्या तेलकट वनस्पतींच्या बियांपासून काढल्यास.

उत्पादन आणि स्वयंपाक प्रक्रिया :

थंड दाबलेल्या तेलांचे उत्पादन एकूण तेलाच्या एकूण वजनाच्या सरासरी ३५% असते, तर गरम दाबलेल्या तेलांचे उत्पादन एकूण तेलाच्या सरासरी ३७% असते. स्वयंपाक करताना, थंड दाबलेल्या तेलांवर फेस किंवा गाळ पडत नाही, तर गरम दाबलेल्या तेलात स्वयंपाक करताना हे बदल होणे शक्य आहे.

कोणते चांगले आहे?

आरोग्याच्या दृष्टिकोनातून कोल्ड प्रेस्ड आणि हॉट प्रेस्ड ऑइल यांतील, कोल्ड प्रेस्ड तेल हे स्पष्टपणे फायदेशीर आहे. गरम दाबलेल्या तेलांचे ऑक्सिडायझेशन होते, ज्यामुळे कर्करोग आणि जळजळ सारख्या गुंतागुंत होऊ शकतात. शिवाय, गरम दाबताना तेलांमधून बरेच निरोगी संयुगे नष्ट होतात, तर कोल्ड प्रेस्डमध्ये, सर्व फायदेशीर संयुगे टिकून राहतात. थंड दाबलेल्या तेलांना चांगला पर्याय बनवणारा आणखी एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे त्यात कोणतेही शुद्धीकरण नसते, गरम दाबलेल्या तेलांसारखे जे चव आणि आम्लयुक्त सामग्री सुधारण्यासाठी शुद्ध केले जातात.